Home Map Index Search News Archives Links About LF
[Top Bar]
[Bottom
Bar]
[Photo of theAuthor]
Ken Yap
Yazar hakk�nda: Avustralya'da , Sidney'de ya��yor. Unix'le ilk defa 1979'da kar��la�t� ve Linux'u 4 y�ld�r s�zc�k i�leme, Internet'e giri� ve elektronik hobisini desteklemek i�in kullan�yor. �al��mad��� veya Linux ile u�ra�mad��� zaman gezmeyi, ilgin� insanlarla tan�s�may�, de�i�ik yemekler pi�irmeyi veya �evreye bak�narak gezmeyi seviyor. Halen �ok uluslu bir kurulu�ta ara�t�rmac� bilimadam� olarak �al��maktad�r.

Yazarla ileti�im kurun

�leti�ima�� A��n�m� ve Ethera��n�ma Giri�

�eviri:�T� Fen-Edebiyat Fak�ltesi ��rencilerinden Bir Grup

[Ilustration]

�zet: Bu, bilgisayar�n�z�n a��n�m�n� (boot, bootstrap), kat� tekerinize (hard disk) eri�meden, u�ucu olmayan (non-volatile) bellekte tutulan bir programla nas�l ger�ekle�tirebilece�inizi a��klayan bir ileri d�zey yaz�d�r. Bu, �ok say�da Linux makinenin bi�imlendirim ve bak�m� i�in ideal bir tekniktir.




�leti�ima�� A��n�m� (Network Booting) Nedir?

�leti�ima�� a��n�m� eski bir d���ncedir. Ana d���nce, bilgisayar�n u�ucu olmayan bellekte (non-volatile memory), s�zgelimi ROM yongas�, bir sunucu ile ileti�im kurmas�na olanak sa�layan ve sistem dosyalar�n� ileti�ima�� �zerinden sa�layan bir a��n�m d�zg�s�ne (bootstrap code) sahip olmas�d�r. Ama�lardan birisi kat� tekeri (hard disk) a��n�m (booting) i�in kullanmaktan ka��nmakt�r. Bunu yapman�n bir s�r� nedeni bulunmaktad�r. Birincisi bir s�r� farkl� makine �zerinde yaz�l�m bak�m�n�n maliyetini d���rmektir. �leti�ima�� a��n�m�yla, dosyalar merkezi bir sunucuda tutulur ve b�ylelikle yaln�zca tek bir yerde g�ncelleme yeterli hale getirilir. Di�er bir ama� da bilgisayarlar�n tekerlerinin yeterince g�rb�z (robust) olamad��� konumlarda kullan�lmas�d�r. �rne�in bu durumla, kat� tekerin �ok incinebilir durumda olabildi�i fabrika taban�nda bulunan bilgisayarlarda kar��la��labilir. Son olarak, di�er bir ama� da, yaz�l�m� yeniden y�klemeksizin, farkl� i�letim sistemleri aras�nda gidip gelebilen bir sisteme sahip olunmas�d�r.

�leti�ima�� a��n�m� �o�unlukla teker a��n�m�yla birlikte bulunur. �rne�in bir sistem, Windows'u tekerden ko�turabilirken, Linux'u da ileti�ima��ndan i�letebilirdi. Bu ekni�in baz� ilgin� uygulamalar� bulunmaktad�r. �rne�in: Benim bir arkada��m bunu Windows'u ileti�ima�� �zerinden yeniden y�klemek i�in kullanmaktad�r. Genellikle oldu�u �zere bir Windows kurulumunun g��mesi durumunda, sistem y�netmeni Linux'un ileti�ima�� �zerinden a��n�m�n� sa�layarak ve de otomatik yaz�l�m�n tekeri formatlamas�n� ve �zerinde yeni bir Windows kurulumu yapmas�n� sa�layarak taze bir kurulum olu�turabilir.

Nas�l �al���r?

�leti�ima�� �zerinden a��n�m yapabilmek i�in bilgisayar 3 �eye sahip olmal�d�r: 1. Kimlik, 2. Bir i�letim sistemi g�r�nt� dosyas� (image), 3. ve genellikle �al��an bir dosya sistemi.

�leti�ima�� a��n�m ROM'u olan bir tekersiz bilgisayar (TB) d���nelim. Bu, e�de�er yap�daki birka� TB'dan biri olabilir. Bu bilgisayar� di�erlerinden nas�l ay�raca��z? Bilgisayara (ger�ekte onun ileti�ima�� uyarlay�c�s�na, network adapter) �zg� olan yaln�zca bir tek bilgi kayna�� elimizde bulunmakta olup o da Ethernet adresidir. D�nyadaki t�m ethernet uyarlay�c�lar�n�n 48 bit'lik �zg�n ve tek bir Ethernet adresi bulunmaktad�r. ��nk�, t�m ethernet kart� �reticileri belli adres bloklar�na sahip bulunmaktad�rlar. Uyla��m gere�i, bu adresler, �st�ste iki nokta ile birbirinde ay�r�lm�� onalt� tabanl� ve iki basamakl� say�larla g�sterilirler. S�zgelimi: 00:60:08:C7:A3:D8.

IP adresleri elde etmek i�in kullan�lan protokoller, verilen bir ethernet adresi, A��n�m Protokol� (BOOTP) ve Devinimli Konak Bi�imlendirme Protokol� (DHCP, Dynamic Host Configuration Protocol) olarak adland�r�l�rlar. DHCP, BOOTP'nin evrimiyle olu�mu�tur. �ncelemelerimizde, aksi belirtilmedik�e, BOOTP'ye uygulanan her�ey DHCP'ye de uygulanabilir. (Ger�ekte BOOTP ve DHCP'n�n yaln�zca Ethernet adresinin �evirilmesi olarak yorumlanmas� k���k bir yaland�r. Onlar�n g�r�� a��lar�ndan, tasar�mc�lar BOOTP ve DHCP'n�n herhangi bir donan�m adresiyle �al��abilmesi i�in olanak yarat�lm��t�r. Ama Ethernet, �o�unlu�un kulland��� donan�m birimidir.)

BOOTP de�i�toku�una �rnek olarak a�a��dakini verebiliriz:

TB: Merhaba , donan�m adresim 00:60:08:C7:A3:D8 dir, l�tfen IP adresimi ver.

BOOTP server: (Veritaban�nda adrese bakar.) Ad�n aldebaran, IP adresin 192.168.1.100, sunucun 192.168.1.1 dir, a��n�m yapaca��n dosya /tftpboot/vmlinux.nb dir (Bunlar�n yan�s�ra di�er baz� bilgi par�alar� da verilebilmektedir).

TB'�n, ilk a�amada, BOOTP sunucu adresini nas�l buldu�unu merak edebilirsiniz. Yan�t onu bulmad���d�r. The BOOTP istemi ileti�ima�� �zerinde yay�nlan�r ve yan�t verebilecek durumda olan herhangi bir BOOTP sunucusu g�revi �stlenir.

Bir IP adresi elde edildikten sonra, TB bir i�letim sistemi g�r�nt� dosyas�n� y�reye �ekmeli ve onu �al��t�rmal�d�r. Burada kullan�lan di�er bir Internet protokol� �nemsiz Dosya Aktar�m Protokol� (Trivial File Transfer Protokol, TFTP) olarak bilinir. TFTP, FTP'nin k���lt�lm�� bir s�r�m� olarak d���n�lebilir. Bunda kimlik saptama �zelli�i olmad��� gibi Aktar�m Kontrol Protokol� (TCP, Transmission Control Protocol) yerine, Kullan�c� Veripaketi Protokol� (UDP, User Datagram Protocol) kullan�l�r. TCP yerine UDP se�ilmesinin nedeni kolayl�kt�r. UDP'nin tekersiz bilgisayar �zerinde uygulan�m� k���k olabildi�inden ROM �zerine s��d�r�labilmektedir. UDP'nin blok tabanl� olmas� nedeniyle, veriak�� tabanl� olanlar�n aksine, veri ak��� bloklar halinde sa�lan�r. Yani ��yle:

TB: Bana /tftpboot/vmlinux.nb'nin blok 1'ini ver.
TFTP sunucu: ��te al. TB: Blok 2'yi ver .

ve bu, t�m dosya aktar�lana dek s�rer. Denetimli aktar�m (handshaking) her bir blok �izemi (scheme) i�in basit bir yap� olup paket kayb� zamana��mlar�nda yeniden aktar�mla kotar�l�r. T�m bloklar�n al�nmas�ndan sonra, ileti�ima�� a��n�m ROM'u denetimi, giri� noktas�nda, i�letim sistemi g�r�nt� dosyas�na b�rak�r

Son olarak, bir i�letim sisteminin ko�turulabilmesi i�in bir k�k (root) dosyasistemi sa�lanmal�d�r. Linux ve di�er Unix'ler taraf�ndan kullan�an protokol, ba�ka se�enekler de olabilmesine kar��n, �leti�ima�� Dosya Sistemidir (NFS, Network File System). Bu durumda d�zg� (code) ROM i�inde bulunmak zorunda olmay�p, y�reye�ekilmi� bulunan i�letim sisteminin par�as� olabilmektedir. Bununla birlikte, i�letim sistemi, ger�ek teker yerine bir k�k dosya sistemini yani NFS'i ko�turabilme yetisine sahip bulunmal�d�r. Linux, bunu yapabilecek bir s�r�m� olu�turabilmek i�in gereken bi�imlendirim de�i�kenlerine sahip bulunmaktad�r.

Uygulamada A�dana��n�m

Tecimsel (ticari) a��n�m ROM'lar�n yan�s�ra ileti�ima�� a��n�m� i�in serbest paketlere y�nelik iki kaynak bulunmaktad�r. Bunlar Etherboot ve Netboot'dur, ikisini de Etherboot g�rsel sanaly�resi'nde bulabilirsiniz. �ncelikle �leti�ima�� kart�n�z� Etherboot ya da Netboot taraf�ndan desteklendi�ini ��renmek zorundas�n�z. Sonu�ta sizin i�in EPROM'a (Silinebilir, Programlanabilir, Yaln�zca Okunabilir Bellek, �ngilizcesi: Erasable Programmable Read Only Memory) d�zg� (code) girmeye haz�r birini bulmal�s�n�z ama ba�lang��ta ileti�ima�� a��n�m�n� bir disketten yapabilirsiniz.

Bir a��n�m disketi yaratmak i�in da��t�m i�inde �zel bir a��n�m bloku bulunmas� gerekir. Bu k���k 512 baytl�k program, disket �zerinde kendisini izleyen bloklar� belle�e y�kler ve �al��t�r�r. B�ylece, bir a��n�m disketi yapmak i�in yaln�zca boot bloku ile a�a��dakine benzer bi�imde bir ileti�ima�� kart� i�in s�r�c� i�eren Etherboot ikilitaban dosyas�n� birle�tirmek yeterlidir.

cat floppyload.bin 3c509.lzrom > /dev/fd0

�leti�ima�� a��n�m disketi i�ine yerle�tirimden �nce Linux �zerinde �� servisin devreye sokulmas� gerekir: BOOTP (ya da DHCP ) TFTP ve NFS. Bunlar�n ���n�n birden bir ��rp�da ayarlanmas� zorunlu de�ildir, bu i�lemler ad�m ad�m ger�ekle�tirilebilir. B�ylece her a�aman�n d�zg�n �al��t���ndan emin olunduktan sonra bir sonraki ad�ma ge�ilebilir.

bootpd sunucusunu bir da��t�mdan edinerek ya da kaynaktan derleyerek kurdu�unuzu varsayal�m. O zaman, bu sunucunun bootp istemleri i�in beklemekte oldu�undan emin olmak gerekecektir. Bunu yapman�n iki yolu bulunmaktad�r: birincisi bootpd'yi bir ileti�ima�� servisi olarak yani bilgisayar �al���rken s�rekli dinleyen yap�da ba�latmak, di�eri ise onu inetd'den ba�latmakt�r. �kincisi icin, /etc/inetd.conf ��yle bir sat�r� i�ermelidir:

bootps dgram udp wait root /usr/sbin/tcpd bootpd

Eger /etc/inetd.conf'ta de�i�iklik yapmak zorunda kald�ysan�z daha sonra inetd'yi HUP sinyali g�ndererek yeniden ba�latman�z gerekir.

Bundan sonraki a�amada, Ethernet adresini IP adresine �evirmek i�in bootp'ye bir veri taban� vermeniz gerekir. Bu veritaban� /etc/bootptab.'in i�indedir. O a�a��daki bi�imde sat�rlar� i�erir.

aldebaran.foo.com:ha=006008C7A3D8:ip=192.168.1.100:bf=/tftpboot/vmlinuz.nb

Di�er bilgiler de a��k�a belirtilebilir ama biz kolay�ndan ba�layaca��z.

Art�k tekersiz bilgisayar� (TB) a��n�m disketi ile a�t���n�zda o sizin internet kart�n�z� bulur ve bir BOOTP istemi yay�nlar. E�er her�ey yolunda giderse, sunucu TB'a istemde bulunulan bilgilerle yan�t vermelidir. /tftpboot/vmlinux.nb'nin hen�z varolmamas�ndan dolay� dosya y�kleme �abalar� yan�lg�yla sonu�lanacakt�r.

�imdi �al��makta olan bir NFS'den k�k dosyasitemini mount edebilme se�ene�i olan �zel bir �ekirdek derlemeniz gerekmektedir. Ayr�ca orijinal BOOTP yan�t�ndan �ekirde�inizin IP adresini alabilme se�ene�ini de etkinle�tirmeniz gerekmektedir. �te yandan, ileti�ima�� uyarlay�c�n�z i�in Linux s�r�c�s�n�, mod�l olarak y�kleme yerine, �ekirdek i�ine derlemeniz de gerekmektedir. Mod�l y�klemenin m�mk�n olabilmesi i�in bir ba�lang�� ramtekerini (ramdisk) y�reye�ekmeniz (download) m�mk�nd�r. Ama bu daha sonra yapabilece�iniz bir�eydir.

�ekirdek derlemesinin sonucunda olu�an zImage dosyas�n� do�rudan kuramazs�n�z. Onun �nce bir tagged image (etiketlenmi� g�r�nt� dosyas�) haline d�n��t�r�lmesi gerekir. Etiketlenmi� g�r�nt� dosyas�, ileti�ima�� a��n�my�kleyicisine baytlar�n bellekte nereye gideceklerini ve de program�n hangi adreste ba�lat�laca��n� s�yleyen �zel bir ba�l��� olan normal bir �ekirdektir. Bu etiketlenmi� g�r�nt� dosyas�n� olu�turmak i�in mknbi-linux adl� bir program kullan�l�r. Bu kulland�r�m (utility) Etherboot da��t�m�nda bulunabilir. G�r�nt� dosyas�n� �rettikten sonra /etc/bootptab.'in i�inde belirtilmi� olan ad alt�nda /tftpboot dizinine koyabilirsiniz. FTP sunucusunun �zel haklar� olmamas�ndan dolay� dosyan�n herkes�e okunabilme haklar�na sahip oldu�undan emin olmak gerekmektedir.

TFTP icin, tftpd'yi bir da��t�mdan ya da kaynaktan derleyerek elde edip kurulumunu sa�lad���n�z� varsay�yorum. Tftpd, normalde, inetd'den /etc/inetd.conf i�inde a�a��dakine benzer bir sat�rla ba�lat�l�r.

tftp dgram udp wait root /usr/sbin/tcpd in.tftpd -s /tftpboot

inetd'yi bir HUP sinyali ile yeniden ba�lat�p a��n�m� (boot) yeniden denedi�inizde �ekirdek g�r�nt� dosyas�n� y�reye�ekebilmeli ve onu ba�latabilmelidir.Bu durumda, a��n�m�n k�k dosya sistemini mount edene dek s�rece�ini g�zleyeceksiniz. Bu noktada, ilerleyebilmek i�in, NFS b�l�n�mlerini bi�imlendirip d��aa�man�z gerekir.

�e�itli nedenlerden dolay�, sunucunun k�k dosya sistemini, tekersiz bilisayar�n k�k dosya sistemi olarak kullanmak iyi bir d���nce de�ildir. Nedenlerden birisi basit�e, �e�itli bi�imlendirim dosyalar�n�n varolmas� ve bu yoldan tekersiz bilgisayar�n yanl�� bilgi almas�d�r. Di�er bir neden de g�venliktir. Sunucunun k�k�ne yazabilme hakl� eri�im sa�lanmas� tehlikelidir ve de yazma hakl� eri�im, �e�itli nedenlerden dolay�, k�k dosya sistemi i�in gerekmektedir. Bununla birlikte, tekersiz bilgisayar i�in k�k dosya sisteminin �ok b�y�k olmamas�, yaln�zca 30 MB dolay�nda olmas� ve bunun b�y�k bir kesiminin �ok say�da tekersiz bilgisayar taraf�ndan payla��labilmesi i�in iyimser yan�d�r.

�deal olarak bir k�k dosya sistemi olu�turmak i�in i�letim sistem da��t�m�n�n hangi dosyalar� g�rmeyi bekledi�ini bilmelisiniz. A��n�ma kritik olan �eyler ayg�t dosyalar� ve /sbin ile /etc i�inde bulunan dosyalard�r. Varolan bir k�k dosya sisteminin kopyas�n� ��kar�p baz� dosyalar� tekersiz bilgisayar i�in yeniden d�zenleyerek zor i�lerden ka��nmak m�mk�nd�r. Etherboot da��t�m�nda, bir e�itselyaz� (tutorial) ve varolan bir sunucu k�k dosya sisteminden b�yle bir tekersiz bilgisayar k�k dosya sistemi yaratmak i�in baz� kabuk yaz�mlar�na ba�lant�lar bulunmaktad�r. Etherboot kaynakyaz�land�r�m�nda (documentation), ayarlamalar�n aldatmacac� yan� olan ���tler de bulunmaktad�r.

Tekersiz bilgisayar i�in iste�e g�re d�zenlenmi� Linux �ekirde�i k�k dosya sistemini /tftpboot/<Tekersiz bilgisayar�n IP adresi>'nde g�rmeyi bekler. S�zgelimi: yukar�daki durumda /tftpboot/192.168.1.100. E�er istenirse, bu, �ekirdek bi�imlendirilirken de�i�tirilebilir.

�imdi sunucu �zerindeki /etc/exports dosyas�n� yaratarak ya da edit ederek a�a��daki bi�imde bir sat�r ekleyebilirsiniz:

/tftpboot/192.168.1.100 aldebaran.foo.com(rw,no_root_squash)

rw eri�imine bir �ok sistem servisi taraf�ndan gereksinim duyulur. no_root_squash niteli�i NFS sistemini k�k kimli�ini di�erine d�n��t�rmekten al�koyar. E�er bu belirtilmezse bir�ok daemon ve kay�ttutucu i�in ho� olmaz.

NFS servislerini (rpc.portmap ve rpc.mountd) ba�lat�n (veya yeniden ba�lat�n) ve tekersiz a��n�m� yeniden deneyin. E�er ba�ard�ysan�z, �ekirdek bir k�k dosya sistemine mount edebilecek ve giri� buyruksimgesine (login prompt) kadar a��n�m� sa�lar. Benzer bi�imde yanl�� bi�imlendirilmi� bir�ok �ey bulacaks�n�z. Linux da��t�mlar�n�n bir�o�u tekerli i�letime y�nelik olarak tasarlanm�� olup tekersiz a��n�m i�in baz� d�zeltimleri gerektirirler. En bilinen yan�lg�, a��n�m s�recinde, /usr dizini alt�ndaki, sunucudan a��n�mda gecikmelere neden olan, dosyalara g�venmektir. �ki olas� ��z�m s�z konusudur: 1. K�k dosya sistemi �zerinde, i�e al�nd���nda /usr'�n �st�ne yerle�ece�i k���k bir /usr dizini alt�nda birka� gerekli dosyan�n sa�lanmas� ve 2. k�k dosya sisteminde dosyalar� aramak i�in eri�imyollar�n�n d�zeltimi. D�zenlenecek dosyalar /tftpboot/192.168.1.100 alt�ndad�r (bunun tekersiz bilgisayar�n k�k dizini oldu�unu an�msay�n).


Sunucudan, yaln�zca okunabilir olarak d��aa��labilen /usr gibi di�er dizinleri de mount etmek isteyebilirsiniz.


�leti�ima�� �zerinden sorunsuz olarak a��n�m yapabildi�iniz zaman d�zg�y� bir EPROM �zerine yerle�tirmek isteyebilirsiniz. Bir EPROM programc�s� 100 Amerikan Dolar�'ndan ba�lar ve bunu se�kisiz bi�imde ger�ekle�tiren bir tutkun i�in tutarl� bir yat�r�m de�ildir. Kullan�lm�� mallar pazar�nda, bunlardan birisini uygun fiyatla bulmak, nadiren m�mk�n olur. Emin olunmas� gereken nokta s�r�lecek yaz�l�m�n bulunabilirli�idir. Yetkin bir elektronik tutkunu, Internet'te varolan �e�itli tasar�mlardan birini kullanarak b�yle birini olu�turabilirdi ama, okuyucular�n �o�unlu�u i�in, en iyi ��z�m b�yle birine sahip olan birisiyle, belki de bir elektronik tutkunlar� grubunda ya da elektronik end�strisinde �al��an birisiyle, ileti�im kurmakt�r.

EPROM teknolojisi hakk�nda k�sa bir a��klama: Bir EPROM'un bitleri 0 bitin gereksinim duyuldu�u yer olan bir alan-etki transist�r�n�n y�zer giri� kap�s�ndan y�kseltilmi� gerilimle elektron enjekte ederek programlan�r. Burada tutulan elektronlar transist�r� iletken yapar ve s�f�r gibi okunur. EPROM'u silmek i�in yongaya kuvartz pencereden UV radyasyon verilir. Tutulan elektronlar b�ylece y�ksek enerjiyle kar�� kar��ya kal�rlar ve y�zer giri� kap�s�ndan ka�arlar. Y�llarca g�ne� ve floresan �����ndan kaynaklanan yava� silinmeyi engellemek i�in bu kuvartz pencere normal kullan�mda donuk (opak) bir etiket ile kaplanm��t�r.


EEPROM veya elektriksel olarak silinebilir PROM (Electrically Erasable PROM) adl�, bazan da Flash PROM denen ba�ka bir teknoloji daha vard�r. Burada bit'ler elektriksel sinyaller ile temizlenir. Bu, e�er EPROM yeniden kullan�lacaksa bir UV silici gerekinimini ortadan kald�r�r fakat silme faz�n� destekleyecek ek bir devreyi gerektirir. E�er elektronikte becerikli olan�n�z varsa Etherboot da��t�m�nda yard�mc� bir devre tasar�m� ve EPROM kart� i�in s�r�c� yaz�l�m� bulunmaktad�r. Kart bilgisayardaki herhangi bir bo� ISA BUS yar���na tak�l�r ve ba�ka bir yar��a ba�l� olan ileti�ima�� kart�n�n a��n�m�n� sa�lar.

�leti�ima�� A��n�m�n�n Kullan�mlar�

X-terminalleri ileti�ima�� a��n�m olay�n�n do�al bir kullan�m�d�r. Terminalde teker olmamas� onu sessiz k�lar ve ho� bir �al��ma ortam� yarat�r. Bilgisayar ideal olarak 16 MB veya daha fazla belle�e ve ona uyan bulabildi�iniz en iyi video kart�na sahip olmal�d�r. Bu, donan�mdaki geli�meler sonucu kullan�lmaz hale gelen geli�mi� bir 486 ya da alt u�lardaki bir Pentium i�in ideal bir kullan�md�r.


Di�er insanlar ileti�ima�� a��n�m�n�, bir grup dersane makinasi gibi, kullan�m�n tekersiz bilgisayar �zerine az yo�unla�t��� ve disk kullan�m� gerektirmeyen makine gruplar� i�in kullanm��lard�r.

Daha �ok Bilgi Icin

�lk dura��n�z Etherboot g�rsel sanaly�resi olmal�d�r:
http://www.slug.org.au/etherboot/

Burada soru ve ��z�mlerin tart���ld���, abone olabilece�iniz g�nderi listelerini de i�eren di�er kaynaklara ba�lant�lar bulabilirsiniz.

Mutlu ileti�ima�lar� a��n�mlar�.

Bu sanaly�renin bak�m� Miguel Angel Sepulveda taraf�ndan yap�lmaktad�r.
© Ken Yap 1998
LinuxFocus 1998