taraf�ndan Georges Tarbouriech
Yazar hakk�nda:
Georges uzun s�redir Unix kullan�c�s�. Muazzam sanaldoku
taray�c�lar�ndan s�k�ld���ndan k���k olanlar� ile olduk�a ilgilidir.
��erik:
|
Sanaldoku Y�resinde �ark� S�ylemek
�eviri : �nan� �Z�UBUK�U
�zet:
Ge�en yaz�da, Opera sanaldoku taray�c�s�n�n hen�z beni ikna edemedi�ini
s�yledim. Linux i�in 5.0 s�r�m�nde iyile�meler g�r�nce fikrimi biraz olsun
de�i�tirdim. Linux i�in olan basit sanaldoku taray�c�lar�ndan birinin k���k bir
incelemesini okuyacaks�n�z. Opera 5.0'�n bedelsiz kopyas�n�
http://www.opera.com/ adresinden alabilirsiniz.
Sanaldoku Taray�c�s� Orman�
�lk yayg�n grafiksel sanaldoku taray�c�s� bundan en fazla 10 y�l �nce ortaya
��kt�: Ad� Mosaic'ti. Sanaldokuda tarama i�in yeni bir yol oldu�undan dolay�
bir devrimdi. O zamanlar BBS lere ba�lanmak i�in kullan�lan ara�lardan dolay�
biraz feryat vard�. Bu yaz�l�m biraz daha ufak boyutta ve ayn� zamanda renkli
resimleri, renkli yaz�lar� vb. g�sterebilmekteydi... Bir s�re sonra
o�lu geldi, ad� Netscape'ti. Elbette, boyut olarak biraz daha
b�y�kt�. Bu sonuncusu bir�ok Unix sistem sanaldoku taray�c�s� i�in �rnek oldu.
Sonradan gelen Windows s�r�m� M$'e kendi taray�c�s�n� yaratma fikrini verdi. Bu,
Internet Explorer'�n do�umu olmakla beraber Netscape ile IE aras�ndaki sava��nda
ba�lad��� and�r. Ayn� zamanda, yaz�l�mc�lar Amiga OS, NeXTstep (bir etki olarak
NeXTstep alt�nda ilk �al��an WorldWideWeb idi) ve sonralar� BeOS gibi
di�er sistemler i�in grafik tabanl� taray�c�lar geli�tirmekteydiler. �ki b�y�k
boyutlunun yan�nda k���k boyutta taray�c�lar� yay�nlamakta ba�ar�l� oldular.
Baz�lar�n� hat�rlayal�m: AWeb, IBrowse, Amiga OS i�in Voyager, NeXTstep
i�in OmniWeb veya BeOS i�in NetPositive. QNX 4 RTOS i�in sunulan Voyager
isimli bir ba�ka harika sanaldoku taray�c�s� daha var. Elbette hepsini burada
listeleyemeyiz.
E�er sanaldoku taray�c�lar�n�n t�m hikayesini bilmek istiyorsan�z
http://www.w3.org/History.html
adresine g�z at�n�z.
Bu arada, CPU'lar g��lenmekteydi ve bu daha �ok kaynak sa�lamaktayd�.
Bilgisayarlardaki RAM say�s� ve sabit disk boyutlar� b�y�d�. Bug�n hala sanaldoku
taray�c�s� olarak adland�rsakta, bu geli�im kesinlikle bug�n�n fabrikalar�n�n
ba�lang�c� olmu�tur. Netscape ile IE aras�ndaki sava�ta neler oldu�unu
konu�mayaca��z. As�l nokta: bug�n bir sanaldoku taray�c�s� i�inde plug-in ler
ve k�t�phaneler olmadan yakla��k 15 MB boyutundad�r. Bu bir - canavar! Peki
alternatifleri neler? �ok fazla de�il, �o�u Netscape (veya Mozilla)
k�t�phaneleri. Bunun anlam� bir sanaldoku taray�c�s� ufak bile olsa halen bu
k�t�phanelere ihtiya� duymaktad�r ve �rnekleri gibi b�y�k hale
gelmektedir. Bunun anlam� bu taray�c�lar�n ufak olanlardan daha iyi olduklar�
m�d�r ? Bu tamamen d���nceye g�re de�i�ir. Fakat halen �o�u insan zay�f
bilgisayar donan�mlar� kullanmakta ve bu ara�lar� 200 Mhz CPU ve 32 MB haf�za
ile kullanmak ho� olmamaktad�r. ��te burada Opera'n�n Linux s�r�m� bir se�im
olmaktad�r.
Opera ile Tan��ma
Opera, Norve�'te bulunan Iskandinav k�kenli bir �irkettir. Bu �skandinav
insanlar� �o�u zaman yarat�c�d�rlar ve baz� m�kemmel yaz�l�mlar� onlara
bor�luyuzdur. Bir �rnek olarak anmak gerekirse ssh,
(ticari s�r�m�) Finlandiya'dan , veya en m�kemmel yaz�l�mlardan birisi,
Scala, 1987 y�llar�nda Norve�'te do�an bir
multimedia arac�. Di�er OS'lardan y�larca �nce Amiga ortam�n�n inan�lmaz
ger�eklikte multimedia sumunlar� veya ho� g�r�nt� sistemlerine olanak
vermi�tir. Bu s�ylenmelidir!
http://www.opera.com/ adresine gidip, Linux
i�in olan bu taray�c�n�n 5.0 son s�r�m�n� rpm, deb paketi yada tar.gz ar�iv
dosyas� olarak indirebilirsiniz. Qt i�in sabit yada dinamik linkleri
se�ebilirsiniz. E�er sonuncuyu se�erseniz, makinenize Qt 2.2.4 y�kl�
olmal�d�r. Opera'n�n y�klenmesi belli oldu�u i�in konu�mayaca��z.
Opera ticari bir �r�nd�r. �nceki s�r�mlerinden en b�y�k fark� bedelsiz
alabilmenizdir. 30 g�nden fazla deneme s�r�m� bulunmamaktad�r. K�t� taraf�
devaml� suretle taray�c�n�z�n tepesinde reklamlar g�r�nmesidir. E�er bu
can�n�z� fazlaca s�karca 39$ kar��l���nda kay�t ettirebilirsiniz.
Bilgi i�in, Opera ayn� zamanda Windows, BeOS, Mac ve EPOC ortamlar� i�in de
mevcuttur. OS2 s�r�m� �zerinde �al���lmaktad�r. Linux ile ili�kili olarak,
sa�lanan s�r�mler i386, SPARC ve PPC i�indir.
A��k�as� biz Linux s�r�m� �zerine yo�unla�aca��z. Akl�ma gelmi�ken, ne BeOS ne
de Windows s�r�m�n� denedik.
Opera Kullanmak
T�m grafik tabanl� taray�c�lar gibi, Opera'n�n kullan�m� olduk�a kolayd�r.
Kullan�m�n� ��renmek i�in �ok fazla zaman harcaman�za gerek yoktur. �rnekler
olduk�a zengindir ve onlarla yap�labilecek �ok �ey vard�r.
|
Opera 5.0 daki �zellikler penceresi |
Bunlar �ylesine zengindirler ki arad���n�z� bulmak biraz
zaman�n�z� alabilir. Yaz� karakteri y�netimi biraz a��r, ama bu
benim g�r���m sadece.
�zelliklerinden bahsedersek, Opera drop-down tarih�esi sunmakta. Bu ileri veya
geri tu�lar�n�n hemen yan�nda beliren ufak bir oktur; bu oka basarak oturum
esnas�nda gezilmi� sayfalar listelenebilir. Bu Netscape'te de vard�r... fakat
yukar�da ki ufak oklarla:-) Elbette, bu di�er tip tarih�eleri elde
edemiyorsunuz anlam�na gelmiyor. Bir �nce ziyaret edilen sayfalara URL
tarih�esi veya tarih�e tarih�e men�s�nden ula�abilirsiniz. K�t� bir fikir de�il!
�ok iyi bir �zelli�i sayfa y�kleme esnas�nda resim y�klemeyi on/off yapabilmek
i�in URL'nin girildi�i yerin hemen yan�na bir tu� yerle�tirilmi� olmas�d�r.
Netscape buna benzer bir �zelli�e sahiptir ancak Preferences
men�s�n�n derinliklerine do�ru inmelisiniz. Netscape'in aksine resimlerin
y�klenmesini geciktirme �zelli�i her an �al��t�r�labilmektedir. Bu �zellik sanaldoku
gezimini h�zland�rmakta: Sayfada g�rmek istedi�iniz ekrana geldi�inde bu
�zeli�i kullanarak kendi yolunuza gidebilmektesiniz. Sayfalardaki t�m
resimlerin y�klenmesini beklemek zorunda kalmad���n�zdan, gezinme daha h�zl�
olmaktad�r.
|
K�sayollar� bulmak |
K�sayollar� bulmak �zelli�i de iyi bir fikir.
K�sayollar� asi bir kart g�r�n�m� ile arayabilirsiniz.
Di�er bir m�kemmel �zelli�i de HTML onaylamas�d�r. Bir HTML d�k�man�na sa� tu� ile
bakmak sizi World Wide Web Consortium'una g�t�r�r. Onaylama servisi size
HTML kodunun uygun olup olmad���n� s�yler. Bir sanaldoku sayfas� yaparken
kodunuzu kontrol etmenin �ok kullan��l� bir yoludur. Bir�ok eri�ilemez sanaldoku
sitesinin sonu olmal�d�r....Di�er taray�c� edit�rleri ayn� �zelli�i sa�layana
kadar!!!
Biraz konu d��� gibi g�z�ksede daha fazla a��klamay� hak etmektedir. Bir�ok sanaldoku
sitesi tescilli yaz�l�mlarla olu�turulmu� b�ylece w3c tavsiyelerinden �ikayet
olmam��t�r. Daha k�t�s�, her taray�c� farkl� �ekilde davranmaktad�r. Sonu�
olarak, kulland���n�z taray�c�ya ba�l� olarak, bi sanaldoku sayfas�n�
g�r�nt�leyebiliyor musunuz yoksa yapam�yor musunuz?
Yani, l�tfen, Internet uzmanlar�, tescilli yaz�l�m kullanmay�
b�rak�n sanaldoku sayfalar�n�z� yarat�rken. Her�eyde Java kullanmay� b�rak�n,
�zellikle de gerek olmad���nda. Bu tarz yaz�l�mlar kullanmay� b�rak�n HTML
kodlar�n�z� yazmak i�in: HTML zaten de�il bunlar !!! otosihirle
olu�anlar�n %50'sini kald�rabilirsiniz. (�sim vermek istemiyorum, fakat neden
bahsetti�imi tahmin edebilirsiniz san�r�m...) Bu sorunun ilk k�sm�.
�kinci k�sm� taray�c�lar�n kendisinden geliyor. �rnek olarak, neden Linux i�in
Netscape 6.0 for Linux kodlar� di�er Netscape s�r�mlerinden farkl� alg�l�yor?
Ve di�er Netscape s�r�mleriyle de yapacak bir�ey yok di�er bir�ok taray�c� ile
ayn� sorununuz varken. Explorer hakk�nda konu�mayal�m bile. Burada anlatmak
istedi�im baz� HTML kodlar� Netscape 6.0 alt�nda �al��acakt�r ancak di�er
taray�c�larla ayn� �ey olmayacakt�r. Elde etti�iniz �ey umdu�unuz olmayacakt�r!
Linux i�in Netscape 6.0'�n bir ba�ka iyi bilinen sorunu, aktif olmayan DNS ile
lokal kurulu Apache http sunucu ile olan davran���d�r. Bu sunucuyu bulmak biraz
zaman almaktad�r. Donmamakta, eski karde�inin yapt��� gibi, sadece as�l�
kalmakta, beklemektedir. Opera ile, asla donmak gibisinden bir
durumla kar��la�mad�m. Http sunucusunu beklemek durumunda da kalmad�m.
Ger�ekte, �ok say�da OS ve taray�c� var. Bunun anlam� herkes Netscape yada
Explorer kullanm�yor. E�er bir birlik olacaksa ger�ekten iyi bir sebeple
olmal�d�r. E�er bir�ok edit�r w3c tavsiyelerine g�venmiyorsa, pek yak�nda
bir�ok sanaldoku sayfas�na ba�lanam�yor olaca��z. Bu kasten mi yap�l�yor yoksa
de�il mi? Valla, cevap size kalm��...
Zaten bir�ok yazd�m, fakat biraz daha �srar etmek gerekiyor. Burada,
LinuxFocus'ta, her taray�c�n�n bize eri�ebilir oldu�unu kontrol ediyoruz.
Herkes ayn� �eyi yapmal�. Bu sadece benim d���ncem.
Konu d��� oldu�u i�in �zg�n�m. Biliyorum, benim konular�mda biraz
al���la gelmi�tir. Bu sadece sizi uyand�rmak ve takip ediyor musunuz diye
g�rmek i�indir:-)
Opera'ya geri d�nelim.
Linux i�in Opera 5.0, Linux i�in Netscape 4.77 (�rnek olarak) ile eri�lemeyen
baz� sayfalara eri�ebilir. �a��rt�c� de�il mi?? �yi nokta, neyse.
Di�er yanda, CGI betikleri ile sorun ya�anabilir; �rne�in Netscape ve
di�erlerinin iyi �al��t�klar� yerlerde. Bu iki �ey g�stermekte ki her taray�c�
kendi tepkisini ortaya koymaktad�r. �oklu form-bilgi kodlanmas�n� engellemek
i�in Netscape ve MS IE �una benzer bir �ey kullanmakta:
-----------------------------2564311134412
Baz� rastgele say�lar. Baz� veriler elde etmek i�in yaz�lan bir CGI beti�i,
Opera zaten kullan�lan yaz�mlar� anlamayaca��ndan ba�ar�s�z olacakt�r. Onun
yerine kendi ay�ra�lar�n� kullanmaktad�r:
--_OPERAB__-tRjeTHZvhMcr8tfsjpfOeE
Muhtemelen bu standart uyumdur, yine de gereksiz farkl�l�klar bazen i�leri
oldu�undan daha karma��k hale getirmektedir. Bu noktada Opera yeni bir �zellik
katm�yor, sadece farkl�. Sorunlar k�t� yaz�lm�� betiklerden kaynaklan�yor
diyebilmekle beraber her zaman do�ru de�ildir. Ayn� zamanda Opera, geni� �ok
par�al� form-veri (multipart ford-data) g�nderememektedir. Bu ger�ekten b�y�k
bir hataya benziyor. Veri aktar�m�n�n orta yerinde duruyor ve kullan�c�
sayfan�n tamamlanmas� i�in ebediyen bekliyor.
Ba�ka bir nokta: ayn� taray�c� �zerinde ko�tu�u i�letim sistemine g�re farl�
�al��maktad�r. Bunlar�n hepsi apa��k belli, fakat bir�ok ki�i bunu
umursamayacak gibi.
Opera'n�n kendisini IE yada Mozilla gibi tan�tmas�n� sa�layan �zelli�i
bulunmakta, ancak bahsedilen sorunu ��zmemektedir.
Biraz daha teknik olacak olursak Opera, HTML 4.01, XML 1.0 ve XHTML 1.0
uyumludur. Ayn� zamanda 1. ve 2. seviye CSS (Cascading Style Sheet)
desteklemektedir. Fena de�il! Maalesef, yeterli de�il. Ama� bir�ok taray�c� ayn�
soruna sahipken Opera'y� sorumlu tutmak de�il.
Opera'n�n g�r�nt�s� birazc�k MAcOs i�in OmniWeb gibi
davranmakta (bilenler i�in). M�kemmel g�r�nt� daha fazla zaman al�yor. Her
taray�c�da oldu�u gibi y�kleme sonras� ayarlama yapmas� gerekiyor fakat g�r�nen
o ki di�er baz�lar�ndan az�c�k daha yava�, en az�ndan kuvvetsiz donan�mlarda.
�te yandan, olduk�a h�zl�. S�ylemek isterim ki en h�zl� sanaldoku tayar�c�s�
(Opera i�in �al��m�yorum), fakat olduk�a h�zl� bir tane.
Neye benziyor bu Opera? ��te burada:
Dikkat etti�iniz gibi, �zel bir�ey yok, ancak g�r�n��e dair bir�ok de�i�iklik
yapabilirsiniz. �rnek olarak, sol tarafta bir Hotlist pencereniz olabilir. Bir
pencere, bir k�sayol �ubu�u... se�ebilirsiniz. Olduk�a
ki�iselle�tirilebilir.
Di�er yandan, lokal http sunucundan kay�tlar� kontrol ederseniz, ayn� anda
birden fazla ba�lant� a�t���n� g�r�rs�n�ze, t�pk� herhangi bir taray�c�n�n
�rne�inden anlayabilece�iniz gibi. Bahsi ge�en ayarlama s�resini a��klayabilir.
Opera her�eyi �nceden y�klemekte, ard�ndan g�r�nt�ye getirmektedir. Beni
ayd�nlatt��� i�in Floris'e te�ekk�rler.
Biraz �znel olsa da, Opera veritabanlar�n� daha h�zl� tar�yor gibi. Ger�ekte
cevap s�resini kontrol etmedim ama bu bir sezgidir. Tekrar ediyorum, kuvvetsiz
donan�mlarda bu durum g�r�lebilir. H�zl� makineler durumu daha az anla��l�r
k�lmakta.
Opera size �ok b�y�k bir k�sayol listesi sunmakta. Onunla istedi�iniz her�eyi
yapabilirsiniz. Kasdetti�im, bir sanaldoku taray�c�s� ile yapt���m ilk i�
beraberinde gelen k�sayollar� kald�rmakt�r. Fakat ben ilgin� bir adam�m!
Di�er bir art� tarafta var: online yard�m. Neredeyse tamamlanm��, g�zel
d�zenlenmi� ve sizi kendi sayfalar�na g�t�rm�yor.
Men� hakk�nda da birka� kelime s�yleyelim. Biraz daha g�zel �zelliklerinden
bahsedelim: �rnek olarak bask� �nizlemesi yapabilirsiniz. Belirli bir x zaman
aral���nda sayfan�n yeniden y�klennmesini sa�layabilirsiniz: men� se�eneklerine
girin ve y�klemeden �nce zaman ayar�n� yap�n.
Opera bu tarz bir�ok k���k g�zel �zelli�e sahip, basit ama �ok kullan��l�.
Di�er bir g�zel �zellikte aktarma penceresinde. Bir dosya indirdi�inizde,
faaliyet tu�una (dosya ikonu) bast���n�zda pek�ok se�enekli bir men� belirir.
Aktarabilir, kesebilir, kald��� yerden devam.... yapt�rabilirsiniz. Tekrar
belirtiyorum, �ok kullan��l�.
Opera hakk�nda s�ylenebilecek daha ba�ka �eyler de var ama yaz�y� �ok uzun
k�lacakt�r. Ke�fetmenin en iyi yolu, onu denemektir.
Gelecek
Opera'n�n yakla��m� sanaldokuyu daha ufak ara�larla tarayabildi�inizi
kan�tlamas� sebebiyle ilgin�tir. Yakla��k 40 MB k�t�phane dosyas�na,
�al��t�r�labilir dosyaya... ihtiyac�n�z yok. Bu ilk nokta. �ok az sat�c� bunu
anlad�. Sadece sanaldoku taray�c�lar� i�in de�il bir�ok yaz�l�m i�in ge�erlidir
bu durum.
Yine de, yak�n zamanda i�leri de�i�tirmeye yeterli mi?
Bu tarz ileri g�r��l�l��� sevmem ancak daha ne kadar sanaldoku taray�c�lar�n�
kullanaca��z, ya bug�n onlar� kulland���m�z yol? ?
�rnek olarak, Rebol adresinden ne
yap�ld���na bak�n. E�er bu m�kemmel �r�n hatt�n� bilmiyorsan�z,
adresine g�z atabilirsiniz. Fakat bu yaz� yaz�lana de�in, Rebol bir�ok hafif da��n�k
uygulamalar geli�tirdi. Internet'i kullanarak �al��man�n bir sonraki yolu de�il
mi? Rebol zaten sanaldoku taray�c�lar�na art�k ger�ekte ihtiyac�m�z olmad���n�
kan�tlad� ve da��n�k hesaplama bir sonraki durak olabilir.
Sanaldoku taray�c�lar� yar�n ortadan kaybolacaklar anlam�na gelmemekte, ama
inan�yorum ki bir diyete sokulmal�lar...
Opera do�ru yolda diye d���nebiliriz. �rnek olarak, Opera daha yeni Symbian
ile hareketli internet ayg�tlar� i�in anla�ma yapt�. Bunun anlam�, daha ufak
�apta olunca bir sanaldoku taray�c�s� bir�ok farkl� �ey i�in kullan�labilir...
Son
Kimse m�kemmel de�ildir... Opera'da de�il. Yine de yakla��m olduk�a ilgin�.
Onu sevmedi�inizle yada ne arad���n�zla ilgili de�il. Ne zaman ki birisi
bir�eye al���l�r, her zaman de�i�klik yapmay� sevmez. Yine de Opera'y� test
etmelisiniz. Linux alt�nda grafiksel taray�c�lar �ok say�da de�il (yada daha
do�rusu hepsi ayn� �ekirdekten geliyor). �u an ger�ekten farkl� bir taneye
sahipsiniz, bir �ans verin.
�stelik Opera'da ki insanlar �r�nlerini h�zlaca iyile�tirebilecelerini bize
g�sterdiler. B�ylece gelecekte daha iyi bir taray�c� umabiliriz.
Sonu�ta, e�er benim gibiyseniz, sanaldokuyu taramada bir s�r� hata dolu
fabrikalardan s�k�lm��san�z, http://www.opera.com/
adresine gidin ve bu taray�c�n�n Linux i�in olan 5.0 s�r�m�n� indirin.
Harika bir zamanda ya�ad���m�z� d���nm�yor musunuz?
Bu yaz� i�in g�r�� bildiriminde bulunabilirsiniz
Her yaz� kendi g�r�� bildirim sayfas�na sahiptir. Bu sayfaya yorumlar�n�z� yazabilir ve di�er okuyucular�n yorumlar�na bakabilirsiniz.
2001-08-07, generated by lfparser version 2.17